Mensen zijn niet de enige bouwlustige dierensoort, vogels kunnen er ook wat van. Bij een nestje denkt men meestal aan een kunstig in elkaar gevlochten kommetje van twijgen en ander buigbaar materiaal. Maar er is een heel assortiment aan nesten, waarbij allerhande bouwmaterialen en constructievormen worden gebruikt.
Een vogel die zich helemaal uitleeft, is de thermometervogel. Deze Australische grootpoothoender graaft eerst een kuil van drie meter breed en een meter diep. Het gat wordt gevuld met afgevallen bladeren en ander organisch afval. Hierop worden de eieren gelegd. Het geheel wordt afgedekt met een laag zand. Sommige nesten zijn enorm en bevatten maar liefst honderd kubieke meter aan materiaal en zijn meer dan een meter hoog.
In deze heuvel verteren micro-organismen het organische afval waarbij warmte vrijkomt. Het is deze warmte die de eieren uitbroedt. Daar waar wij fermentatie gebruiken om bier te brouwen, broedt de thermometervogel er zijn eieren mee uit.
Hoewel de vogel niet op de eieren hoeft te zitten, heeft hij het er wel druk mee. Gedurende vijf maanden wordt er regelmatig een nieuw ei gelegd en in die tijd moet de temperatuur in de natuurlijke broedmachine steeds 33 graden Celsius zijn. De thermometervogel controleert de temperatuur regelmatig met zijn snavel. Wijkt deze af, dan wordt zand weggehaald of toegevoegd om de warmte bij te stellen. En dat vijf maanden lang, zonder onderbreking.
Overigens houdt de broedzorg op zodra de jonge vogels uit het ei komen. Het zijn nestvlieders die de heuvel verlaten en het verder zelf maar uit moeten zoeken.
Bolletjes modder
De ovenvogel pakt het heel anders aan. Hij sleept zo’n tweeduizend bolletjes modder aan waarmee hij een koepelvormig nest bouwt dat aan een oven doet denken. Een koepel construeren is geen eenvoudige taak door het instortingsgevaar tijdens de bouw, maar de ovenvogel beheerst deze kunst perfect. Ook gebruikt de vogel grashalmen om de modderconstructie te verstevigen. In feite bouwt de vogel een soort leem- en strowoning, al lang voordat mensen op dat idee kwamen. Adobe, een mengsel van aarde en organische materialen, is een van de oudste bouwmaterialen die mensen gebruiken voor hun constructies.
Een wel heel bijzonder bouwmateriaal is opgedroogde spuug. Deze delicate nestjes worden door sommigen gezien als een delicatesse en verwerkt in vogelnestsoep. De bouwers van deze nesten, behorende tot de gierzwaluwen, heten dan ook eetbaar-nestsalanganen.
Daarnaast zijn er vogels die nesttunnels graven, hangende nesten construeren, enorme platformen bouwen, in al dan niet zelf gemaakte holtes nestelen of helemaal geen nest bouwen. Pinguïns op de Zuidpool hebben een gebrek aan bouwmaterialen en gebruiken hun voeten als nest. Dat loopt wel wat suf, maar ze moeten toch wat.
De mannelijke prieelvogel bouwt geen nest, maar een prieel om vrouwtjes tot paring te verlokken. Het prieel wordt voorzien van allerhande kleurige materialen, zoals bessen en bloemen. Zelfs kleurig menselijk afval wordt ‘gerecycled’ en tentoongesteld als afrodisiacum. Een nest bouwen, dat is vrouwenwerk bij de prieelvogel.
Nesten bieden niet alleen plaats aan eieren en kuikens, maar ook aan nestparasieten. Deze ongenode gasten kunnen dodelijk zijn voor jonge kuikens. Diverse vogelsoorten voorzien hun nest daarom opzettelijk van aromatische bladeren die een insectenwerende werking hebben. Dit zijn hetzelfde type bladeren waarvan wij aromatische oliën maken. Sommige van deze oliën blijken als een sterk natuurlijke insecticide te werken. De laatste jaren bestaat hier veel belangstelling voor, mede dankzij de schandalen rondom de negatieve effecten van sommige synthetische insecticiden. Wellicht zijn (heerlijk) geurende stallen voor kippen een idee?
Gepubliceerd in dagblad Trouw op 10 oktober 2017
Overzicht van alle columns