Foto: wild trees, Karen Rustad
Op het eerste gezicht zou men het niet zeggen, maar veel bomen zijn nogal draaierig. Ze hebben een spiraalgroei ofwel draaigroei, waarbij de houtvezels niet recht lopen, maar een hoek maken ten opzichte van de stam of takken. Hierdoor lopen de vezels als een spiraal door de boom, maar dat is meestal alleen goed te zien als de bast van de boom af is.
De vezelrichting wordt de draad van het hout genoemd. Bijna geen enkele boom bestaat alleen uit een rechte draad, maar meestal is de draaigroei beperkt. Sommige soorten staan echter bekend om hun spiraalgroei, zoals de draaiden die er zelfs zijn naam aan te danken heeft.
De houtvezels kunnen zowel linksom als rechtsom spiraliseren. Sommige bomen hebben zelfs lagen met linksom draaiende vezels en andere lagen met vezels die rechtsom draaien. Maar waarom al dat gedraai?
Nuttige functie
Tot de exotische verklaringen behoren de rotatie van de aarde, magnetische velden en de zwaartekracht van de maan. Wetenschappelijk kan worden aangetoond dat de spiraalgroei een nuttige functie heeft bij het verspreiden van water en voedsel in de boom. Water moet van de wortels naar alle takken en bladeren worden vervoerd. Voedsel wordt gemaakt in de bladeren en moet bij de rest van de boom tot in de wortels terecht komen.
Bij bomen met watertransporterende houtvezels die kaarsrecht omhoog gaan, krijgen de takken en bladeren aan de linkerkant van de boom hun water uit de wortels die aan de linkerkant liggen. Net zo krijgt het bladerdek aan de rechterkant water van de wortels aan de rechterkant. Als de wortels aan de linkerkant afsterven of droog komen te staan, dan krijgen de bladeren aan de linkerkant van de boom geen water meer en verwelken. Het bladerdek aan de rechterkant krijgt nog wel water en blijft groen.
Als de houtvezels door de boom heen spiraliseren, bereiken ze beide kanten van de boom. De wortels aan de linkerkant (of rechterkant) bedienen dan zowel takken aan de linker- als aan de rechterzijde. Gaan in dit geval de wortels aan de rechterkant dood, dan voorzien de wortels aan de linkerzijde zowel de linker- als rechterkant nog steeds van water. Dat is de reden waarom een door de wind gevelde boom, die nog deels een verbinding heeft met de wortels, nog heel lang een volledig bladerdek kan hebben. Voorwaarde is dan wel dat de boom spiraliserende vezels heeft.
Inspiratie
Draaigroei zorgt er ook voor dat de takken flexibeler en daardoor beter tegen de wind bestand zijn. Ze volgen niet het statische ‘ik ben niet te buigen’, een strategie die relatief veel materiaal kost.
In plaats daarvan bewegen de takken flexibel mee met de wind en veren ze weer terug als de wind gaat liggen. Deze strategie kost veel minder materiaal. Daar haalde een producent van plastic flessen voor water en frisdrank inspiratie uit.
Deze flessen worden op elkaar gestapeld en tijdens het transport flink heen en weer geschud, net als takken door de wind. Conventionele flessen gebruiken de materiaalverkwistende ‘ik ben niet te buigen’-strategie. Om materiaal te besparen voorzag de innovatieve producent de flessen van spiraalstructuren. Op deze manier wordt 23 procent materiaal bespaard terwijl de flessen de inhoud tijdens het transport net zo goed beschermen als de conventionele versie.
In tegenstelling tot bomen liggen de spiralen hier niet verborgen, maar zijn juist goed te zien. Naast materiaalbesparing geven ze de flessen namelijk ook een aantrekkelijk uiterlijk.
Gepubliceerd in dagblad Trouw op 23 mei 2017
Overzicht van alle columns