Een origineel geboortekaartjes schrijven is best een uitdaging. Bij Dictyostelium discoideum (roepnaam Dicty, gewicht en lengte variabel, bezoekuren onbekend) moet het zelfs twee keer. Deze amoebe kent tijdens zijn leven namelijk twee ‘geboortes’: als eencellige en als meercellige.
Dicty leeft in de bodem en voedt zich met bacteriën. Als eencellige van zo’n 0,01 millimeter houdt de amoebe er een hedonistische levensstijl op na. Hij schranst zich vol en plant zich aan de lopende band voort via celdeling. Het duurt dan ook niet lang voordat de diverse eencellige Dictys en hun nakomelingen alle bacteriën in de omgeving hebben opgesoupeerd.
De resulterende honger zorgt voor een opzienbarende transformatie. De solitaire amoeben zoeken elkaar actief op en vormen – in een soort wedergeboorte – sociale, meercellige Dictys. De eencelligen scheiden een eiwit uit, waardoor ze aan elkaar plakken en een zogenoemde ‘slak’ vormen. De slak is twee tot vier millimeter lang en kan tot honderdduizend samenwerkende eencellige amoeben bevatten.
Deze meercellige Dicty werkt zich uit de grond omhoog naar de openlucht, aangetrokken door licht, warmte en vochtigheid. Aangekomen op een gunstige plek boven de grond neemt de amoebeslak een vorm aan die doet denken aan een lolly: een dunne steel met daarop een bol. De eencellige amoeben in de bol vormen zich om tot sporen die via de wind, langslopende kevers of waterstromen worden weggevoerd, hopelijk naar betere oorden.
Daar aangekomen start een spore het leven als een eencellige Dicty. De wonderlijke levenscyclus van Dicty heeft overeenkomsten met de in opkomst zijnde netwerkorganisaties, waarin een organisatie functioneert als een ‘team van teams’. Doel hiervan is een wendbare, resultaatgerichte organisatie met meer concurrentiekracht, zaken die vaak gehinderd worden door de meer traditionele hiërarchische structuren.
Wendbaarheid is voor organisaties belangrijk om snel te kunnen reageren op veranderingen, die een kans of een bedreiging vormen. Ook Dicty moet actie ondernemen als zijn voedselbron is uitgeput (bedreiging). Als meercellige slak is Dicty letterlijk wendbaarder en vooral sneller. Voor een eencellige is het bewegen door de vochtige bodem als zwemmen door dikke stroop. Een meercellige amoebeslak is groter en daardoor heeft hij minder last van de stroperigheid. Hoe groter de slak, hoe sneller, en des te verder hij komt: weg van de uitgeputte voedselgronden, op zoek naar nieuwe kansen.
Het ultieme doel
Binnen een netwerkorganisatie werkt een team samen aan een concreet resultaat dat bijdraagt aan het doel van de organisatie en niet door een eenling kan worden gedaan. Het ultieme doel van een Dicty is zich voortplanten. Alle andere dingen, zoals overleven, zijn slechts voorwaarden om dat te bereiken. Een hongerende eencellige amoebe kan zich niet meer delen en dus geen nakomelingen produceren. Een meercellige Dicty kan dat wel, dat is de reden waarom eenlingen samenwerken: ze hebben een gemeenschappelijk doel dat ze niet alleen kunnen bereiken.
In het bedrijfsleven verschuift de onderlinge concurrentie van individuele bedrijven naar concurrentie tussen netwerken van bedrijven. Deze samenwerking vergoot de concurrentiekracht van de deelnemende bedrijven. Voor Dicty is dit niet anders. Niet alleen eten rondwormen dezelfde bacteriën als de amoeben, ook de eencellige Dicty zelf staat op het menu. De solitaire amoeben kunnen door hun krachten te verenigen beter concurreren met de rondwormen. Bovendien zijn de meercellige Dictys voor rondwormen te groot om te verorberen. Ook kunnen amoebeslakken fuseren of delen van elkaar kapen om groter te worden, met alle concurrentievoordelen van dien.
In de wereld onder onze voeten hebben ze, kortom, allang het voordeel van netwerkorganisaties ontdekt. In het miniatuur weliswaar, maar toch.
Gepubliceerd in dagblad Trouw op 1 mei 2018
Overzicht van alle columns