De oorworm is slachtoffer van fake news en alternatieve feiten. In diverse talen wordt het dier in zijn naamgeving ervan beschuldigd een worm te zijn en/of een voorkeur voor oren te hebben. Sterker nog: ze zouden zich zelfs een weg banen naar de hersenen en zo mensen gek maken. Ontevreden mensen trekken een gezicht als een oorworm en een melodietje dat irritant in het hoofd blijft hangen wordt een oorwurm genoemd. Allemaal weinig flatteus voor het arme dier. Ook gaat het gerucht rond dat oorwormen niet kunnen vliegen.
Dan nu de feiten. Een oorworm is geen worm maar een langwerpig insect dat absoluut geen voorkeur heeft voor oren. Oorwurmen zijn ‘s nachts actief en het is zéér sporadisch voorgekomen dat er eentje per ongeluk een oor van een slapend persoon is binnen gewandeld. Eenmaal verdwaald in het oor komt de onopzettelijke gast er niet gemakkelijk uit waardoor het wanhopige beestje koortsachtig ronddoolt om de uitgang te vinden. Dat kan voor de eigenaar van het oor behoorlijk gekmakend zijn.
Wellicht heeft de oorworm zijn slechte naam te danken aan zijn tangvormige aanhangsels aan het achterlijf. Maar daarmee kan het insect bij mensen geen schade aanrichten. Het dier is kortom geheel onschuldig aan al het kwaads dat hem wordt toegedicht.
Er zijn vele soorten oorwormen waarvan diverse soorten wel degelijk kunnen vliegen. Alle vliegende insecten hebben in aanleg twee paar vleugels, twee voorvleugels en twee achtervleugels, wat duidelijk te zien is bij libellen. Iedere vliegende insectensoort heeft zijn eigen type vleugels, passend bij zijn karakteristieke levenswijze.
Insectenvleugels zijn kwetsbaar. Vooral bij insecten die op de grond rondscharrelen en door smalle openingen kruipen, zoals oorwurmen, is de kans op beschadiging van de vleugels groot. Oorwormen gebruiken alleen hun achtervleugels om te vliegen. Hun voorvleugels zijn tot kleine huidschubben verworden, waaronder hun indrukwekkende achterste vleugels ter bescherming opgevouwen liggen als ze niet vliegen.
Deze vliesdunne vleugels hebben, jawel, de vorm van een oor. De achtervleugels zijn behoorlijk groot om het gebrek aan vliegvermogen van de voorste vleugels te compenseren. Het is dan ook een hele toer om die grote achtervleugels onder de kleine beschermende voorvleugels te krijgen. De oplossing ligt in de vouwkunst van oorwormen waar menig origami-expert jaloers op is. Een opgevouwen achtervleugel is tien tot achttien keer kleiner dan een uitgevouwen vleugel. In wel veertig vouwbewegingen worden de vleugels eerst waaiervormig opgevouwen, vervolgens dubbelgeklapt en dwars daarop nog een keer dubbelgeklapt.
De vliegspieren lopen niet door in de vleugels en kunnen daardoor niet helpen bij het vouwen. De vleugels vouwen zichzelf op door hun architectuur met stijve en flexibele stukken. De vleugels zijn als een elastiekje dat na uitrekken (uitgevouwen toestand) vanzelf weer in zijn oorspronkelijke (opgevouwen toestand) vorm terugspringt.
Om te voorkomen dat de vleugels zich als een losgelaten elastiekje spontaan opvouwen tijdens het vliegen, zijn er twee vergrendelmechanismen die ervoor zorgen dat de vleugels uitgespreid blijven. Ook het uitvouwen gaat meestal niet helemaal vanzelf, daar moet het achterlijf daar een beetje bij helpen. Daardoor zijn oorwormen eerder geneigd weg te rennen dan te wachten totdat de tig keer opgevouwen vleugels zijn uitgeklapt om weg te vliegen.
Het indrukwekkende vleugelvouwen is een inspiratiebron voor zonnepanelen van satellieten en zonnezeilen, die tijdens de lancering opgevouwen liggen in de raket en in de ruimte worden uitgeklapt. En voor vervormbare vliegtuigvleugels en opvouwbare verpakkingen die als ze leeg zijn weinig ruimte innemen. Hopelijk poetst dit het verguisde imago van de oorworm een beetje op.
Gepubliceerd in dagblad Trouw op 2 oktober 2018
Overzicht van alle columns