(Extra materiaal behorende bij de QR code uit de krant na de columntekst)
Honingbijen zijn spreekwoordelijk nijver. Dat moet ook wel, willen ze voldoende nectar verzamelen voor hun wintervoorraad honing. Nectar wordt geproduceerd door bloemen en is dus alleen in de zomer te vinden. Bovendien kunnen bloemen hier verwelken en daar juist tot bloei komen; de plek met de beste nectarvoorraden varieert sterk. Ook moet rekening worden gehouden met de afstand tussen de bloemen in een veld, het suikergehalte van de nectar en de afstand van de kast tot de diverse bloemenvelden. Al deze onzekerheden leiden tot de vraag hoe de bijen zich efficiënt over de verschillende velden verdelen om de meeste nectar te vergaren.
Een vergelijkbare vraag heeft een provider die de websites van verschillende bedrijven host op haar webservers. Onduidelijk is hoeveel mensen wanneer gebruik zullen maken van de diverse sites. Dat kan flink fluctueren. Bovendien verschillen de contracten met de bedrijven in winstgevendheid. Een provider wil voorkomen dat de servers toegekend aan het ene bedrijf staan te niksen, terwijl de servers werkzaam voor een ander (lucratiever) bedrijf de vraag niet aankunnen. Dus hoe de servers te verdelen over de verschillende websites zodat de meeste winst wordt geboekt?
Bijen lossen dat als volgt op. Het werkvolk bestaat uit speurbijen die nieuwe bloemenvelden zoeken, haalbijen die de nectar ophalen, en bijen in de binnendienst die de opgehaalde nectar in ontvangst nemen en tot honing verwerken. Als een speurbij een nieuw veld heeft gevonden keert ze terug naar de kast en voert daar een ‘dans’ uit. De bijendans heeft de vorm van een 8 waarbij de middenstreep de richting van het veld aangeeft. Terwijl de speurbij op de middenstreep loopt ‘kwispelt’ ze met haar achterlijf, waarbij de duur van het kwispelen een indicatie is voor de afstand. Hoe vaker ze deze dans herhaalt, hoe beter de kwaliteit van de nectar in het veld.
Een haalbij kiest willekeurig een danser uit om van haar de locatie te leren en gaat vervolgens aan de slag. Als ze terugkomt en de lading aan de binnendienst heeft afgegeven kan ze direct teruggaan om meer nectar te halen, wat eten of, afhankelijk van diverse factoren, zelf een bijendans uitvoeren om haar veld aan te prijzen (‘retweeten’). Voor gunstige velden zullen meer bijen dansen en zo meer haalbijen rekruteren.
Verwelken de bloemen in haar veld, dan gaat een haalbij naar de dansvloer om de locatie van een ander veld te vernemen. Ze laat haar oude veld in de steek en danst er ook niet meer voor. Zo worden slechte velden verlaten en lucratieve velden veel bezocht.
Deze werkwijze is omgezet in een bijenalgoritme, een methode om dynamisch servers toe te wijzen aan verschillende websites. Servers komen overeen met haalbijen, websites met bloemenvelden, nectar met harde pecunia en de dansvloer met een ‘advertentiebord’. Servers van drukbezochte sites kunnen tijdelijk een advertentie op het bord zetten om andere servers te rekruteren. Servers van weinig actieve websites kunnen de advertentie lezen en zichzelf toewijzen aan die site. Ook zijn er speurservers en leermomenten (server offline tijdens het omschakelen).
Het algoritme bleek tot 20 procent efficiënter te werken dan andere methoden om de werklast over servers te verdelen. Dankzij de bloemetjes en de bijtjes.
Ook leuk om te weten naar aanleiding van de column:
Deze video geeft een mooie uitleg over de kwispeldans (Engels: waggle dance) en het onderzoek naar deze bijendans.
Op de website van Imkerpedia is veel informatie te vinden over bijzondere bijen en honing.
Honingbijen zijn de laatste tijd regelmatig in het nieuws omdat het niet goed met ze gaat. Als bijen weten dat ze niet meer lang te leven hebben verlaten ze de kast. In Europa en de Verenigde Staten sterven sinds een aantal jaren ongebruikelijk veel hele bijenvolken. De imkers treffen dan een lege kast aan en dit fenomeen staat bekend als de ‘verdwijnziekte’ of in het Engels: colony collapse disorder. Meer hierover is onder andere te lezen op de website van Kennislink.
Ook de Duits/Franse zender Arte heeft een interessante documentaire over dit onderwerp uitgezonden, die de mogelijke oorzaken in beeld brengt. Deze is in het Frans te zien op Youtube: Le mystère de la disparition des abeilles.
Vreemd genoeg gedijen bijen momenteel het beste in een stad. Wie overweegt imker te worden kan voor informatie onder andere terecht op de
website van de Nederlandse Bijenhoudersvereniging.
Foto: J. Tautz and M. Kleinhenz, Beegroup Würzburg
Gepubliceerd in dagblad Trouw op 4 september 2015
Overzicht van alle columns