(Extra materiaal behorende bij de QR code uit de krant na de columntekst)
Aan de ‘tekenplug’ blijft het zwaarste schilderij hangen
De teek is weinig populair. In de rotbeestverkiezing werd het spinachtige diertje met afstand verkozen tot ‘rottigste rotbeest’, met meer dan anderhalf keer zoveel stemmen als de nummer twee, de steekmug. De slechte reputatie dankt de parasiet aan de Borrelia bacterie die hij tijdens het bloedzuigen over kan brengen. Ongeveer een kwart van de teken is geïnfecteerd met deze bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt. Zelfs De Bionische Vrouw bleek niet immuun te zijn voor deze nare ziekte die, als die onbehandeld blijft, onder andere zenuwen en gewrichten ernstig kan aantasten.
Ondanks deze slechte berichtgeving verdient de teek toch ook bewondering, want hij heeft een ingenieus systeem voor het bloedzuigen. Twee monddelen zien eruit als een soort flexibele zaagjes die samenwerken om de huid van de gastheer binnen te dringen. De uiteinden van de zaagjes maken hiertoe zagende en wrikkende bewegingen. Als het ene monddeel beweegt om verder in de huid te komen, staat het andere stil en biedt houvast met zijn ‘zaagtanden’ die zich als weerhaken in de huid vastgrijpen.
Als de zaagjes diep genoeg in de huid zitten, begint het echte werk. Tussen de twee zagende monddelen bevindt zich de grotere steeksnuit. Dit is een naaldachtige structuur met weerhaken; het uiteindelijke doel van de teek is om de steeksnuit stevig in de huid te verankeren.
Hiertoe bewegen de zaagjes in een V-vorm uiteen waardoor de steeksnuit de huid in wordt getrokken. De beweging is vergelijkbaar met de schoolslag, waarbij de vooruitgestrekte armen uiteenwijken en het lichaam een stukje vooruit beweegt in het water.
Deze schoolslag herhaalt zich een aantal keren tot de steeksnuit diep genoeg is doorgedrongen, zodat de teek goed vastzit en er bloed opwelt uit de opengescheurde huid. Het bloed wordt door de mondopening opgezogen. Een teek bijt dus niet, maar steekt en de steeksnuit is geen holle zuigsnuit. In het speeksel van een teek zit een verdovende stof, zodat we de steek niet merken, én een stof die bloedstolling voorkomt.
Een teek zit vaak meerdere dagen tot een week vast op zijn gastheer, in tegenstelling tot bijvoorbeeld een steekmug die een ‘hit-and-run’ strategie hanteert. Het zou zeer vermoeiend zijn voor het beestje als hij zich de hele tijd actief moest vasthouden. Maar als de steeksnuit met weerhaken eenmaal goed vastzit, hoeft de teek geen inspanning meer te leveren.
Iedereen die wel eens teken verwijdert, weet hoe goed dit bevestigingssysteem werkt: het is gemakkelijker het lijf van de kop te trekken dan de stevig verankerde kop uit de huid.
In massieve muren vinden pluggen gemakkelijk houvast, maar in zachter materiaal zoals gipsplaten is dat lastig. Probeer daar maar eens een zwaar schilderij aan op te hangen. Pluggenfabrikant Fischer omarmde daarom het systeem van de teek. De schroefvormige ‘tekenplug’ heeft een aantal verborgen weerhaken die tevoorschijn komen op het moment dat een schroef in de plug wordt gedraaid.
Hiermee verankert de plug zich optimaal in een lichtgewicht muur. In plaats dat het zware schilderij van de muur valt, valt met de tekenplug waarschijnlijk eerder de muur omver.
Tot na de zomer, en pas op met teken!
Ook leuk om te weten naar aanleiding van de column:
De manier waarop een teek zich met zijn ‘zaagjes’ (de cheliceren) en steeksnuit (de hypostoom) verankert in de huid tonen de volgende filmpjes:
Opname van een teek die zich verankert
Animatie van de ‘zaagjes’ die zich in de huid werken
Animatie van de ‘schoolslag’ om de steeksnuit te verankeren
De tekenplug is ook deels gebaseerd op de monddelen van cicaden, bekend van de enorme hoeveel lawaai (het ‘zingen’) die ze kunnen produceren. Deze insecten boren met hun monddelen in bladeren om plantensap op te zuigen. De cicaden verankeren zich zodat ze zich langere tijd zonder moeite kunnen voeden.
De top 50 van ‘rottigste rotbeesten’ is hier te vinden.
De beste manier om een goed verankerde teek te verwijderen is onder andere te lezen op Lymenet.
Teken vallen niet uit bomen, zoals vaak wordt gedacht. Ze zitten bijna nooit in bomen en kunnen ook niet springen zoals bijvoorbeeld een vlo. Teken klimmen omhoog langs grassprieten, planten en struiken. Daar wachten ze tot een gastheer langskomt waar ze gemakkelijk op kunnen overstappen. Ze gaan extreem zuinig met hun energie om en kunnen meer dan een jaar zonder voedsel, sommige soorten zelfs wel vijf jaar.
De teek heeft ook model gestaan voor een ‘superheld’ genaamd ‘The Tick’. De serie is een parodie op het superheldengenre. Meer informatie over The Tick is hier te vinden. Op YouTube zijn vele filmpjes van the Tick en zijn sidekick ‘The Moth’ te vinden zoals The Tick vs. the Uncommon Cold.
Gepubliceerd in dagblad Trouw op 10 juli 2015
Overzicht van alle columns